زنان موتور‌سوار در تهران؛ روایت روزنامه کانادایی Globe and Mail از تغییرات اجتماعی آرام و عمیق در ایران
شجاعتی که از دل خیابان‌های شلوغ تهران شروع شد
فهرست مطالب
مرآت بهنام، زن ۳۸ ساله تهرانی، روزی که برای نخستین‌بار تصمیم گرفت با اسکوتر زرد رنگ خود از خانه‌اش در محله ستارخان به مرکز شهر برود، تا به کافه‌ای که خودش اداره می‌کند برسد، تنها از ترافیک چهار میلیون خودروی تهران نمی‌ترسید.
نگرانی اصلی او نگاه‌های سنگین، سرزنش‌های خیابانی، توهین‌های احتمالی و نیز متوقف شدن توسط پلیس بود؛ چون زن موتور‌سوار در تهران همچنان پدیده‌ای است که بسیاری از محافظه‌کاران و روحانیان سنتی آن را برنمی‌تابند.
اما برخلاف انتظارش، او نه‌تنها با واکنش‌های تندی مواجه نشد، بلکه پذیرفته شد؛ اتفاقی که او را به بخشی از تحولی بزرگ‌تر در میان زنان ایران متصل کرد؛ تحولی که از کنار گذاشتن حجاب در خیابان‌ها آغاز شد و حالا به گرفتن فرمان موتور رسیده است.
او می‌گوید: این برای من مسئله‌ی بزرگی بود. واقعاً نمی‌دانستم چطور باید این کار را انجام دهم. در ابتدا خیلی استرس داشتم، اما کم‌کم نحوه برخورد مردم با من و واکنش‌هایشان خیلی به من دلگرمی داد.»
قانونی که «مردانه» نوشته شده است
بنابر مقررات پلیس، در متن رسمی آیین‌نامه، فقط «مردان» مجاز به دریافت گواهی‌نامه موتور هستند. همین واژه‌گذاری جنسیتی، راه را بر زنان بسته است.
سردار ابوالفضل موسوی‌پور، رئیس پلیس راهنمایی‌ورانندگی تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا در شهریور گفته بود: «این موضوع تخلف نیست، جرم است. هیچ‌یک از این زنان گواهی‌نامه ندارند و همکاران من با آنها برخورد خواهند کرد. ما نمی‌توانیم خلاف قانون عمل کنیم.»
موانع فرهنگی؛ از حجاب اجباری تا قضاوت‌های مذهبی
پس از انقلاب ۱۳۵۷، تفسیر سخت‌گیرانه‌ای از رفتار اجتماعی و ظاهر زنان در ایران حاکم شد. حجاب اجباری، محدودیت‌های فرهنگی و نگاه محافظه‌کارانه موجب شد موتورسواری زنان از نظر بسیاری «تابو» تلقی شود.
برخی روحانیان آن را مصداق «تبرج» و «خودنمایی ممنوع» می‌دانند.
محمد سراج نماینده اصولگرای پارلمان ایران می‌گوید: «رعایت پوشش مناسب برای زنان هنگام موتورسواری بسیار مهم است. زنی که روی موتورسیکلت نشسته است نمی‌تواند لباس پوشیده‌ای را که از او انتظار می‌رود، حفظ کند، زیرا هر دو دستش درگیر هدایت وسیله نقلیه است و در معرض باد قرار دارد.»
وقتی خیابان‌های شلوغ تصمیم دیگری می‌گیرند
تهران با بیش از ۴ میلیون خودرو و ۴ میلیون موتورسیکلت در روز، شهر ترافیک است. سال‌ها زنان با چادر مشکی روی ترک موتور مردان رفت‌وآمد می‌کردند، اما از زمانی که موج «بی‌حجابی» در خیابان‌ها شدت گرفته، زنان بیشتری پشت فرمان موتورسیکلت نشسته‌اند.
در این مدت زنان بیشتری ریسک کردند و با موتورسیکلت‌های خود در تهران تردد می کنند، اگرچه آنها هنوز درصد کمی از کل رفت و آمد وسایل نقلیه را تشکیل می‌دهند، اما حضور آنها در خیابان ها رایج‌تر شده است.
دلیل دیگر، اقتصادی است: ورود خودرو به محدوده ترافیک ماهانه ۲۰ میلیون ریال هزینه دارد، اما موتور از این هزینه معاف است.
به گفته مرآت بهنام: «هیچ بیانیه سیاسی در کار نیست. فقط مسیر ستارخان تا مرکز شهر کلافه‌ام کرده بود. پارکینگ، طرح ترافیک، همه‌چیز مشکل بود.»
امید اصلاح‌طلبان به تغییر مقررات
با روی کار آمدن مسعود پزشکیان، برخی گمان می‌کنند دولت اصلاح‌طلب شاید مقررات صدور گواهی‌نامه برای زنان را تغییر دهد. روزنامه شرق در یادداشتی در شهریور نوشته بود: «وقت عبور از دیوارهای نامرئی قضاوت فرهنگی و قواعد بوروکراتیک است. موتورسواری زنان تنها رفت‌وآمد نیست؛ نماد انتخاب، استقلال و حضور برابر در جامعه است.»
اولین تجربه مثبت زنان با پلیس؛ تغییری در رفتار اجتماعی
مرآت می‌گوید می‌گوید تجربه‌ای که برای نخستین‌بار با پلیس داشته، کاملا متفاوت بوده است: «برای اولین‌بار یک مامور راهنمایی‌ورانندگی به من احساس امنیت و تشویق داد. حتی وقتی اخطار هم دادند، درباره مسائل فنی بود؛ مثلا کجا پارک کنم و یا اینکه حتما کلاه ایمنی داشته باشم.»
نماد تغییرات اجتماعی در ایران پس از مهسا امینی
پس از کشته‌شدن مهسا امینی در سال ۲۰۲۲ و موج اعتراضات، بسیاری از زنان، حجاب را کنار گذاشتند. اکنون موتورسواری به نشانه دیگری از مقاومت آرام اما عمیق تبدیل شده است.
این تغییرات، اگرچه محدود و زیر فشار نهادهای سخت‌گیر است، اما حاکی از باز تعریف نقش اجتماعی زنان در ایران امروز است.
متن کامل این گزارش را می‌توانید در این لینک در سایت روزنامه The Globe and Mail بخوانید.
