اسناد جدید منتشر شد؛ دولت هارپر چگونه دیپلمات‌های کانادایی را از ایران خارج کرد؟
فهرست مطالب
شماره ۸۰ هفته نامه آتش را از اینجا دانلود کنید
هفتم سپتامبر سال ۲۰۱۲ یکی از نقاط تاریخی روابط ایران و کاناداست؛ روزی که دولت هارپر، سفارت کانادا را در تهران بست و به دیپلمات‌های ایرانی هم اعلام کرد که باید خاک کانادا را ترک کنند. اثرات این تصمیم هنوز پابرجاست و دو کشور در پایتخت‌های یکدیگر سفارت‌خانه‌ای ندارند. حالا سایت سی‌بی‌سی به تازگی به اسنادی دست یافته که جزئیات بیشتری درباره نحوه تخلیه سفارت کانادا در تهران را نشان می‌دهد. این اسناد مشخص می‌کند که عملیات خروج دیپلمات‌های کانادایی از تهران زیر نظر یک گروه ضربت انجام شده، آنها بسیاری از اسناد حساس را از بین برده‌اند و البته مجبور شده‌اند چند روز زودتر از برنامه تهران را ترک کنند.
گزارش سی‌بی‌سی به خوبی نشان می‌دهد که آغاز قطع شدن روابط دیپلماتیک تهران-اتاوا چگونه شکل گرفت.
سی‌بی‌سی: تنها نشانه از اینکه ساختمان شماره ۵۷ خیابان شهید سرافراز روزی محل سفارت افسانه‌ای کانادا در تهران بوده است، علامت «پارک ممنوعی» است که به ماشین‌ها می‌گوید روبروی سفارت پارک نکنید. و البته طرح برگ درخت افرا که پنجره‌های جلویی را زینت بخشیده است.
سفارتی که دوباره تعطیل شد
این سفارت نخستین بار در سال ۱۹۸۰ در گیر و دار گروگان‌گیری کارکنان سفارت آمریکا تعطیل شد. دیپلمات‌های کانادایی شش همکار آمریکایی را مخفی کردند و سپس با کمک هویت‌های جعلی کانادایی، آنها را از ایران فراری دادند.
بار دوم اما همین چند سال پیش بود؛ ۷ سپتامبر سال ۲۰۱۲ میلادی. دولت هارپر نگران امنیت دیپلمات‌ها بود و می‌خواست مخالفت خود را با سوابق حقوق بشری ایران نشان دهد؛ اقداماتی که او آنها را حمایت ایران از سازمان‌های تروریستی و سیاست‌های ایران در خصوص سوریه و اسرائیل می‌دانست.
این بار پس از آنکه دیپلمات‌ها بی‌سر و صدا از ایران خارج شدند، اتاوا کنترل ساختمانی را که از اوایل دهه ۷۰ آدرس کانادا در ایران بود، واگذار کرد؛ ساختمانی که یک پیوند حیاتی بین ایران و غرب بود.
چندی پیش CBC News درخواست دسترسی به اطلاعات داد و به تازگی از این طریق مدارک بسیاری به‌دست آورد. این مدارک نگاه مختصری می‌اندازد به پیچیدگی و خطرات مربوط به بسته شدن سفارت.
بیم‌ها و امیدهای تعطیلی یک سفارت‌خانه
این مدارک که شامل ایمیل‌های میان کارمندان سفارت کانادا در تهران و اتاوا می‌شود، می‌گوید قبل از تصمیم به بسته شدن سفارت، برخی می‌گفتند مقامات ایران برای تلافی ممکن است یک یا هر دو تبعه‌ی ایرانی-کانادایی را که در زندان بودند اعدام کنند تا بسته شدن سفارت را تلافی کنند.
همین مدارک نشان می‌دهد که هم‌پیمانان کانادا احتمالا بابت «از دست دادن یک منبع ارزشمند اطلاعاتی» در کشوری که مرکز ثبات منطقه است و نقش مهمی در جنگ سوریه و سایر مسائل دارد، تاسف خوردند.
اما این تعطیلی ناگهانی بالاخره انجام شد. برخی از مقام‌های کانادایی می‌گویند با این کار، شرایط دولت لیبرال در خصوص وعده‌ی برافراشتن مجدد پرچم کانادا در پایتخت ایران روز به روز دشوارتر شد.
یکی از مقامات رسمی دولت کانادا به CBC گفت، این اتفاق تاثیر عظیمی در رابطه بین این دو کشور داشت.
سفارت در تهران؛ یک خروج فوق محرمانه
این اسناد همچنین نشان می‌دهد کارمندان سفارت کانادا با همکاری یک نیروی ضربت در دفتر مرکزی اتاوا و بدون در جریان گذاشتن مقامات ایران و کارمندان ایرانی، طرح خروج فوق‌محرمانه‌ای را برنامه‌ریزی کردند و تا زمان خارج شدن امن آخرین دیپلمات کانادایی، موضوع را محرمانه نگه داشتند.
این برنامه باعث شد دیپلمات‌ها و کارمندان سفارت، مدارک و تجهیزات حساس را از بین ببرند و خیلی چیزها را هم در ساختمان سفارت جا بگذارند. کارمندان همچنین برای جلوگیری از ایجاد شک و تردید، به مقصدهای مختلفی پرواز کردند.
مدارک نشان می‌دهد که این برنامه چند روز زودتر از زمانی که قرار بود، انجام شده است. تنها یک هفته پیش از تاریخ بسته شدن سفارت، مقامات اظهار کرده بودند که طی چند روز آینده تغییراتی خواهند داد. دلیل این درخواست در مدارک مشخص نیست، اما مقاماتی که با چنین شرایطی آشنایی دارند می‌گویند که امنیت کارمندان در آن زمان دغدغه اصلی دولت بود؛ به‌خصوص اینکه کانادا ایران را در فهرست حامیان تروریسم قرار داده بود.
اما ترک کردن سریع کشور غیرممکن بود زیرا حتی در آستانه‌ی عظیمت نیز کانادا می‌بایست یک حامی قدرتمند را پیدا می‌کرد؛ کشور دیگری که به ایران علاقه نشان دهد. پروازها نیز تکمیل بودند.
در آخرین اطلاعات از طرف تهران و کمی پیش از آنکه ارتباط امن با اتاوا در شش سپتامبر خاتمه پیدا کند، چارلز کورت کاردار سفارت کانادا در تهران نوشت: «شرایط موجود، با ایده‌آل فاصله زیادی دارد».
او اضافه کرد: «اعمال محدودیت در خصوص کاری که داریم انجام می‌دهیم، غافلگیرکننده نیست».
همه به دنبال پیدا کردن یک خانه جدید
تعدادی از مقامات کانادا در مصاحبه با CBC News می‌گویند وعده‌ی بازگشایی مجدد سفارت کانادا بسیار پیچیده است زیرا بر اساس مدارک، دولت خیابان شهید سرافراز ۵۷ را واگذار کرد؛ خیابانی که اتاوا تا ۱۸ ماه بعد ( تا مارس ۲۰۱۴) به پرداخت اجاره برای آن ادامه داد.
بر اساس مدارک، اطلاعات مقامات از ساختمان دیگر برای مقاصد کانادا کافی یا ایمن نبود.
اما به دلیل عدم وجود ملک مناسب برای شروع مجدد، پس از قطعی شدن این تصمیم مقامات کانادا به یک فرصت چند ماهه یا حتی بیشتر برای پیدا کردن خانه‌ای جدید در تهران نیاز دارند.
مقامات ایران و کانادا نخستین بار سال گذشته روابط را از سر گرفتند و وزرای خارجه دو کشور در گردهمایی سازمان ملل در سپتامبر با یکدیگر ملاقات کردند.
استفان دیون و جواد ظریف با یکدیگر ملاقات کردند تا در خصوص موضوع هما هودفر، استاد دانشگاه مونترال که در ایران دستگیر و بازجویی شد صحبت کنند.
اما بخش مهمی از بحث آنها پیرامون گام‌هایی برای از سرگیری روابط بود.
یک منابع آگاه از این مکالمه که تمایل دارد گمنام بماند، گفت: «مکالمه بسیار صریح بود. هر دو طرف در این خصوص تمایل دارند و این ملاقات اهمیت زیادی داشت».
روابط ایران – کانادا؛ فرآیندی آرام
اما این دو کشور هنوز باید پیشرفت‌های محسوسی داشته باشند. تا به حال ملاقات‌های چندانی انجام نشده و هنوز تلاش چندانی برای یافتن ساختمان مناسب برای سفارت جدید در تهران صورت نگرفته است.
رولاند پاریس، یکی از استادان دانشگاه اتاوا و مشاور سابق سیاست‌های خارجی جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا می‌گوید: «از سرگیری روابط کامل دیپلماتیک مستلزم مذاکره است. تنها صحبت کردن در این خصوص که روابط از سر گرفته شده است، کافی نیست. این فرآیند زمان‌بر است و فکر نمی‌کنم کسی توقع دیگری داشته باشد».
با انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا در این فرآیند تا حدی تاخیر ایجاد شده است. چرا که ترامپ سیاست‌های سختگیرانه تری را نسبت به افراد پیش از خود در خصوص ایران به کار بسته است.
عامل دیگر، تغییر دیون از پست وزارت امور خارجه کانادا است که سبب کند شدن مذاکرات شد.
ایران می‌گوید اتاوا باید گام بعدی را بردارد؛ یعنی باید قبل از پیشرفت بیشتر رابطه دو کشور، کانادا آخرین تحریم‌هایش را نیز بردارد.
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در یک کنفرانس خبری در تهران ماه گذشته به CBC News گفت: «امیدواریم این اندک مسائل باقی‌مانده هرچه سریع‌تر رفع شود». بنابراین دو کشور حداقل می‌توانند با بازگشایی دفاتر نمایندگی شان نخستین گام را بردارند.
این خلاء دیپلماتیک با دشوار کردن دریافت ویزا و مدارک سفر، زندگی افراد معمولی را پیچیده کرده است. این وضعیت، حل و فصل موارد کنسولی را دشوارتر کرده و توانایی کانادا برای اثرگذاری در ایران را نیز محدود کرده است؛ چه در خصوص حقوق بشر و چه در خصوص سوریه یا مسائل دیگر.
نگرانی جدی داریم اما مکالمه از عقب‌نشینی بهتر است
یکی از سخنگویان وزارت امور خارجه کانادا می‌گوید اتاوا هنوز به پیوند مجدد پایبند است اما پیشروی این کشور محتاطانه خواهد بود. این امر به عملکرد ایران بستگی دارد؛ از جمله در خصوص قرارداد هسته‌ای که در ازای برداشته شدن تحریم‌ها با قدرت‌های دنیا امضا کرد. این سخنگو اظهار کرد که ایران هنوز موضوع نگرانی‌های جدی است. اما کانادا مکالمه را به عقب نشینی ترجیح می‌دهد.
برخی از آگاهان در ایران و کانادا می‌گویند این احتمال کاملا وجود دارد که آمریکا، بزرگترین شریک تجاری کانادا، به زودی در برابر ایران اعمال قدرت کرده و قرارداد هسته‌ای (برجام) را لغو کند.
این مقام رسمی می‌گوید، این موضوع می‌تواند مسائل را برای اتاوا پیچیده کند. بنابراین با تغییر موضوع واشینگتن در خصوص این قرارداد، دولت ترودو تصمیم گرفت منتظر بماند و اتفاقات بعدی را ببیند.
تعدادی ماشین و تابلو باقی مانده است
اگر دیپلمات‌های کانادایی به ایران بازگردند، به جز وسائل نقلیه و احتمالا ۲۵ اثر هنری چیز دیگری ندارند.
بر اساس مدارک، کارمندان پیش از ترک ایران فایل‌های حساس، هارد‌ها و مخفیگاه پاسپورت‌های ضروری کانادایی را کاملا از بین بردند.
پس از آنکه ایتالیا موافقت کرد تا به جای کانادا در ایران فعالیت کند، کانادا یک خودروی زره دار و آثار هنری سفارت و شهروندان به ارزش ۴۱ هزار دلار را به سفارت ایتالیا تحویل داد. به دستور دفتر مرکزی، مبلمان و تجهیزات اداری در سفارت باقی ماند و از بین رفت. کارمندان همچنین مجبور شدند بسیاری از وسایل شخصی خود را جا بگذارند.
فرار از تهران تقریبا زمانی با مشکل مواجه شد که خط هوایی آلمان (لوفتانزا) هزاران پرواز داخلی و خارجی خود را تنها چند روز پیش از حرکت لغو کرد.
کورت، کاردار کانادا در ایران، در آخرین خبرش از تهران طی ایمیلی اعلام کرد که این اتفاق، برنامه‌ی فرار را پیچیده کرد. مقامات در آخرین لحظات سعی کردند تا پروازهای دیگری را پیدا کنند.
او آخرین ایمیلش را این‌گونه به پایان رساند که کانادایی‌ها برای اینکه برنامه‌ها را از کارمندان ایرانی مخفی نگه دارند، درگیر چالش روانی و حرفه‌ای هستند و امیدوارند که با کارمندانشان با حداکثر ملاحظات و سخاوت ممکن برخورد شود.
مدارک به دست آمده نشان می‌دهد فرآیندی به وجود آمده که طی آن با کارمندان در کانادا ارتباط برقرار شد تا از تصمیم مطلع شوند و پرداخت‌های نهایی را انجام دهند.
وزارت امور خارجه می‌گوید این بخش به تنهایی ۳ / ۱ میلیون دلار برای حقوق و مزایای کارکنان ایرانی سفارت هزینه داشت.
