مدارس دو زبانه انگلیسی – فرانسه بچه‌ها را بفرستیم یا نه؟
در یک کشور دوزبانه، هر کسی به هر طریقی باید زبان فرانسه را بیاموزد، مخصوصا به دلیل اینکه اهمیت دانستن زبان دوم هر روز بیشتر می‌شود - فرد گنسی، استاد روانشناسی دانشگاه مک‌گیل
بسیاری از کشورها در دنیا آموزش در مدارس را به صورت دو زبانه دنبال می‌کنند. این سیستم آموزشی که در بسیاری از مراکز آموزشی کانادا هم اجرا می‌شود، زبان فرانسه به عنوان زبان دوم در نظر گرفته می‌شود و حتی دروسی مانند ریاضی، علوم و … به این زبان تدریس می‌شوند.
اما سختی‌های این روش باعث شده تا واکنش‌های متفاوتی نسبت به آن مطرح باشد و این سیستم موافقان و مخالفان زیادی داشته باشد.
رایان استوارت شهروند کانادایی و همسرش هر دو تحصیلات خود را به صورت دو زبانه گذرانده‌اند. آنها برای اینکه دخترشان در بهترین شرایط تحصیلی درس بخواند، به تحقیق درباره معایب و مزایای این طرح پرداخته‌اند.
آنها در تحقیق خود که نتایج آن را در نشریه کانادایی Canadian Living منتشر کرده‌اند، کوشیده‌اند تا تمامی جوانب این موضوع را بسنجند و بهترین تصمیم را برای دخترشان بگیرند.
من و همسرم در مدرسه‌ای دوزبانه با تمرکز بر زبان فرانسه درس خواندیم. وقتی پایه دوم بودم، خانواده‌ام به استرالیا مهاجرت کردند و من به مدرسه‌ای که تنها انگلیسی آموزش می‌داد، رفتم. اما همسرم از مدرسه‌ای که فرانسه زبان دوم آن بود، فارغ‌التحصیل شد. با این تجربیات با خود فکر کردیم چقدر خوب می‌شود دخترمان بتواند به هر دو زبان فرانسه و انگلیسی صحبت کند. بنابراین وقتی به سن مدرسه رسید، او را در مدرسه‌ای با طرح شناور زبان فرانسه (French Immersion Program) ثبت‌نام کردیم.
البته ما در این طرح تنها نیستیم؛ ۳۰ درصد از دانش‌آموزان خردسال کانادایی هم برای یادگیری زبان دوم ثبت‌نام کرده‌اند. اما سوالی که برای خودمان پیش آمد این بود که آیا ما با این کار به کودکان‌مان لطف کرده‌ایم؟
برای پاسخ به این سوال تحقیقات زیادی انجام دادیم. از طرفی اینکه همسرم انگلیسی و فرانسه را با هم یاد گرفته و همواره آنها را با هم اشتباه می‌گیرد و در نتیجه املایش افتضاح است. همین موضوع باعث شد تا روی این موضوع با تمرکز بیشتری مطالعه کنیم.
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد برنامه آموزش مدرسه به زبان دوم، یعنی فرانسه، به مراتب سخت‌تر است و تنها یکی از ۴ دانش‌آموزی که در مهدکودک‌های دو زبانه بوده و فرانسه را به عنوان زبان دوم آموزش می‌دهند، از این مدارس فارغ‌التحصیل خواهند شد.
بسیاری بر این باورند که یادگیری زبان دوم برای رشد مغز مناسب است. همچنین دانستن زبان دوم حتی در کشور دوزبانه خودمان، تا چه حد فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد می‌کند، واضح و غیرقابل انکار است. تمام این موارد مرا به فکر واداشت تا معایب و مزایای برنامه آموزش فرانسه در مدارس به عنوان زبان دوم را به طور گسترده مورد مطالعه قرار دهم.
فرد گنسی، استاد روانشناسی دانشگاه مک‌گیل که روی برنامه آموزش فرانسه محور در مدارس تحقیقات بسیاری داشته است، می‌گوید: «نتیجه تحقیقات کاملا واضح است؛ درس خواندن در مدارسی که فرانسه آموزش می‌دهند به هیچ وجه مشکلی برای یادگیری کودکان ایجاد نمی‌کند، حتی اگر کودک شما از سطح هوش معمولی برخوردار است یا زیاد درس‌خوان نیست، عملکرد او مانند کودکانی خواهد بود که در مدارس با یک زبان آن هم انگلیسی آموزش داده می‌شوند.»
تحقیقات بسیار زیادی در سطح گسترده در این زمینه انجام شده و نتایج متفاوتی داشته است. از جمله این تحقیقات می‌توان به تحقیق Canadian Modern Language Review اشاره کرد که در سال ۲۰۰۱ اجرایی شد.
این بررسی‌های تخصصی نشان داد دانش‌آموزانی که در برنامه آموزش فرانسه محور در مدارس شرکت کرده‌اند، نتیجه خوب یا حتی عملکرد بهتری در دروس ریاضی، علوم و حتی زبان انگلیسی داشته‌اند.
چرا باید زبان دوم یاد بگیریم؟
برخی از مزایایی که برای برنامه آموزش فرانسه محور می‌توان نام برد، توانایی صحبت به زبان دوم است که این امر هم برای تصاحب موقعیت بهتر در شغل‌هایی که نیاز به دوزبانه بودن دارند، مناسب است و هم ارتباط با دیگران در زمان سفر به کشورهای دیگر را تسهیل می‌کند. با این حال طرفداران سرسخت برنامه آموزش فرانسه به عنوان زبان دوم مانند آقای گنسی اعتراف می‌کنند که دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل این طرح حتی در بهترین شرایط مشکلاتی دارد.
او این مشکلات را اینگونه توضیح می‌دهد: «معمولا دانش‌آموزان در این طرح با تسلط بالای کلامی به فرانسه فارغ‌التحصیل می‌شوند اما آنها در استفاده از زمان افعال همواره دچار اشتباه می‌شوند و املای خوبی هم ندارند.»
والدین در پیشرفت زبانی فرزندان چه نقشی دارند؟
گنسی باور دارد روش تدریس زبان عامل اصلی مشکلات آن است. آمار نشان داده است دانش‌آموزانی که با دنیای واقعی تعامل چندانی ندارند، در یادگیری با مشکلات بیشتری روبرو هستند و در این شرایط والدین نقش بسیار حیاتی در آینده دانش‌آموزانی دارند که به دو زبان آموزش می‌بینند.
او می‌گوید: «اگر در مدرسه دانش‌آموزی تنها فرانسه یاد بگیرد، برای سطح پیشرفت کودک محدوده‌ای مشخص وجود دارد. یادگیری یک زبان کار پیچیده‌ای است، یکی از سخت‌ترین مهارت‌هایی که ما انسان‌ها آن را کسب می‌کنیم.»
تمرین فرانسه در خانه، تدارک اردو به مکان‌هایی که دانش‌آموزان را در بین فرانسوی‌ها قرار دهد و سفر خانوادگی به کبک یا مناطقی که به زبان فرانسه صحبت می‌کنند و به طور کلی هر چیزی که کودکان را مجبور کند در بیرون از مدرسه به فرانسه حرف بزنند، از سودمندترین و پرفایده‌ترین فعالیت‌هایی است که خانواده‌ها می‌توانند برای کمک به یادگیری فرزندانشان انجام دهند.
همسرم یک نمونه عالی برای این روش آموزشی است. او در مدرسه دوزبانه درس خوانده بود اما تا زمانی که یک سال به دانشگاهی در فرانسه نرفت، به معنای واقعی دوزبانه نشد و توانایی صحبت در هر موقعیتی را نداشت. با اینکه او اکنون به ندرت فرانسوی صحبت می‌کند، اما در تعطیلات در کبک تنها یک یا دو روز طول می‌کشد تا بتواند دوباره به راحتی و روانی با محلی‌ها فرانسه صحبت کند، این در حالی است که من حتی به سختی می‌توانم به فرانسه برای خرید نان صحبت کنم.»
رابطه پیشینه خانوادگی و میزان موفقیت دانش‌آموزان
یکی از شدیدترین انتقادهایی که به برنامه آموزش فرانسه محور در مدارس وارد شده، ماهیت نخبه‌گرایانه این زبان است.
تحقیقات آماری که در سال ۲۰۰۴ در کانادا صورت گرفت، نشان می‌دهد که به احتمال فراوان دانش‌آموزانی که در برنامه آموزش فرانسه محور شرکت کرده‌اند، از خانواده‌هایی با پیشینه اجتماعی و اقتصادی خوب هستند که والدین آنها حداقل دو زبان می‌دانند.
این تحقیقات همچنین مشخص کرد دانش‌آموزانی که مهارت کمتری در یادگیری فرانسه دارند، اغلب از مدرسه با آموزش فرانسه محور انتقالی می‌گیرند که البته این موضوع نیز علت قابل توجهی دارد و آن این است که دانش‌آموزانی که در این طرح ناموفق هستند، از خدمات حمایتی کافی برخوردار نیستند. در سال ۲۰۰۸، ۱۷ درصد از دانش‌آموزانی که تنها انگلیسی یاد می‌گرفتند، در طول سال آموزش‌های خاصی را گذراندند، این در حالی است که تنها ۷ درصد از دانش‌آموزان طرح آموزش فرانسه محور به این آموزش‌های خاص نیازمند بودند.
گنسی می‌گوید: «اگر بچه‌ها با مشکل روبرو شوند، اغلب والدین مجبور می‌شوند فرزندانشان را به مدارسی ببرند که تنها زبان انگلیسی آموزش داده می‌شود چرا که همانطور که اشاره کردیم خدمات حمایتی در مدارس ارائه نمی‌شود.» در حال حاضر بسیاری از همکلاسی‌های دخترم که در پایه سوم هستند، به دلیل مشکلاتی که در روخوانی مطالب فرانسه دارند، برنامه یادگیری این زبان را رها کرده‌اند. من و همسرم نیز که احساس می‌کردیم دخترمان در این طرح در یادگیری عقب مانده است، تصمیم داشتیم تا او را به مدرسه یک زبانه ببریم اما پشیمان شدیم.
پسران کمتر به مدارس دوزبانه می‌روند
جی داگلاس ویلیامز، مدیر موسسه تحقیقاتی کانادا در زمینه سیاست‌های اجتماعی در دانشگاه نیو برانزویک می‌گوید که بطور کلی پسران به دلیل مشکلاتی که با درس روخوانی دارند، کمتر وارد مدارس با این طرح می‌شوند.
تحقیقی که وی در سال ۲۰۰۸ انجام داد نشان داد که تفاوت برنامه‌های شناور و غیرشناور زبانی با تفکیک براساس توانایی افراد مشخص می‌شود.
دانش‌آموزانی که در برنامه آموزش فرانسه به عنوان زبان دوم ثبت‌نام کردند، نمرات بسیار بالاتری دارند. تفاوت آنها در درک و مهارت زبانی است که در موفق شدن آکادمیک بسیار مهم است.
چقدر سطح اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها موثر است؟
ویلیامز بر این باور است که دانش‌آموزانی با شرایط اجتماعی و اقتصادی بالا، در هر شرایطی عملکرد بهتری دارند.
هنگامی که کودکان با توانایی یا سطح اجتماعی و اقتصادی پایین در مدرسه یا کلاس خاصی قرار می‌گیرند، عملکردشان پایین‌تر از وقتی است که در کلاس با توانایی‌های مختلف حضور دارند.
البته گنسی معتقد است مشکل برنامه آموزش فرانسه محور بیش از موضوع بالا، بر نبود خدمات حمایتی برای یادگیری زبان فرانسه مربوط می‌شود.
او در این باره می‌گوید: «به نظر من در یک کشور دوزبانه، هر کسی به هر طریقی باید زبان فرانسه را بیاموزد، مخصوصا به دلیل اینکه اهمیت دانستن زبان دوم هر روز بیشتر می‌شود و بهترین روش یادگیری زبان دوم آموزش متمرکز در مدارس است.»
انجمن مطالعاتی کانادا در تازه‌ترین یافته‌های خود به این نتیجه رسیده است که کارگران مسلط بر دو زبان فرانسه و انگلیسی، درآمدشان ۱۰ درصد از کسانی که تنها به انگلیسی صحبت می‌کنند، بیشتر است.
گنسی می‌گوید: «در دنیای رو به رشد امروز، کودکانی که تنها انگلیسی صحبت می‌کنند، قرار است در آینده رقیبانی داشته باشند که به سه، چهار یا پنج زبان صحبت می‌کنند. با این تفاسیر، به نظر من لازم نیست تنها روی زبان فرانسه متمرکز شویم. باید سه یا چهار زبان به عنوان گزینه‌های زبان دوم پیشنهاد شوند. در واقع هر چه تعداد گزینه‌های زبانی برای آموزش بیشتر شود، دانش آموزان ابزار بیشتری برای موفقیت در دهکده جهانی خواهند داشت.»
زبان مندرین، اسپانیایی یا هندی سودمندتر هستند، اما به نظر می‌رسد یادگیری زبان فرانسه روند صعودی دارد. زبان فرانسه رتبه هفدهم را در میان پر استفاده‌ترین زبان‌ها در جهان دارد.
چه تعداد کانادایی به زبان فرانسه صحبت می‌کنند؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۲۲ درصد از کانادایی‌ها فرانسوی را به عنوان زبان اول صحبت می‌کنند. بیشتر کانادایی‌های فرانسه زبان در استان کبک زندگی می‌کنند و به ترتیب استان‌های نیوبرانزویک، شمال انتاریو و منیتوبا بیشترین کانادایی‌های فرانسه زبان را در خود جای داده‌اند. البته در تمامی استان‌های کانادا افراد زیادی زندگی می‌کنند که به زبان‌های فرانسه و انگلیسی مسلط هستند.
زبان مادری ۶۰ درصد از کانادایی‌ها هم انگلیسی است. دانش‌آموزان خارج از استان کبک مجبور نیستند زبان فرانسوی را یاد بگیرند، ولی یادگیری زبان فرانسه به کودکان کمک می‌کند تا در آینده موقعیت‌های شغلی بهتر و بیشتری نصیب‌شان شود.
شماره ۱۸۶ هفته‌نامه آتش را از اینجا دانلود کنید
