آقای نخستوزیر در صد روز
گزارش دبیر سیاسی هفته‌نامه مک‌لینز از حال و هوای کابینه لیبرال کانادا
صد روز پیش جاستین جوان، در میان شادمانی هواداران هم‌حزبی‌اش میکروفن را به دست گرفت و در حالی که چشمانش برق پیروزی داشت، خطاب به کانادایی‌ها (و شاید هم همه جهان) گفت: «راه‌های آفتابی، دوستان من، راه‌های آفتابی». این همان جمله‌ای بود که ویلفرد لاوریر، هفتمین نخستوزیر کانادا در سال ۱۸۹۶ و بعد از پیروزی در سخنرانی خود به کار برد.
حالا این جمله را مرد جوانی می‌گوید که در اوج محبوبیت عمومی قرار دارد. هر چند ترودو می‌داند چنین کلمات و وعده‌های زیبایی، در روزهایی که اقتصاد رو به افول است، بیکاری افزایش پیدا کرده و از راه‌های آفتابی خبری نیست، می‌تواند دشمن اصلی محبوبیت‌ش باشد.
گزارشی که می‌خوانید تلاش دبیر سیاسی هفته‌نامه مک‌لینز برای نشان دادن شرایطی که است که ترودو در آن قرار گرفته است. پل ولز در این گزارش ما را با زوایای پیدا و پنهان کابینه ترودو و نیز امیدواری‌ها و نگرانی‌های او آشنا می‌کند.
این گزارش در شماره جدید هفته‌نامه چاپی آتش منتشر شده است.
برای دانلود شماره ۲۲ هفته‌نامه چاپی آتش (چهارم فوریه ۲۰۱۶) اینجا را کلیک کنید.
جاستین ترودو نخستوزیر جدید، در این صد روز اول دوران زمامداری خود گاهی شبیه شخصیت کایوت در کارتون قدیمی میگ میگ بوده است؛ دو متر آن‌طرف‌تر از لبه پرتگاه، معلق بین زمین و آسمان. او در حالی‌که «هنوز» سقوط نکرده است، چشم‌هایش را به هدف دوخته.
چهارشنبه ۲۷ ژانویه صدمین روز برنده شدن لیبرال‌ها در انتخابات ۱۹ اکتبر ۲۰۱۵ بود؛ روزی که آنها با ۱۸۴ کرسی اکثریت قاطع مجلس عوام را به دست آوردند. اگر شمارش را از آن روز آفتابی نوامبر شروع کنیم که ترودو و اعضای کابینه‌اش خیابان را با قدم‌های بلند طی کردند تا به عنوان دولت جدید سوگند یاد کنند، در آن صورت ۱۲ فوریه صدمین روز خواهد بود. اما روند و الگوهای کار این دولت تا حدی مشخص شده است، پس چرا منتظر بمانیم؟
مانند شخصیت کایوت در آن کارتون، ترودو هم شانس این را داشته که با جاذبه زمین مقابله کند. او فقط به مدت کوتاهی مجبور بوده است با مجلس عوام روبرو شود؛ آن هم بدون متحمل شدن خسارت جدی. ناظران بیرونی درباره حضور بین‌المللی او نظرات مثبتی داشته‌اند. نظرسنجی‌ها به نفع دولت لیبرال است: در یک نظرسنجی سراسری که ۱۴ ژانویه توسط موسسه نانوس انجام شد آنها ۱۷ درصد از رتبه دوم یعنی حزب محافظه‌کار جلو بودند. در نظرسنجی موسسه کروپ که در ایالت کبک انجام شد اختلاف آنها با رتبه دوم یعنی حزب NDP به ۳۰ درصد رسید.
مشکلات پیش‌رو و شکاف‌های درون‌حزبی
اما مشکلات همه جا هست. جنگنده‌های اف ۱۸ کانادا با وجود مخالفت ترودو تقریبا هر روز علیه اهداف داعش در عراق و سوریه ماموریت انجام می‌دهند. اقتصاد ایالت آلبرتا در بدترین وضع خود قرار دارد و ارزش دلار کانادا و سلامت کل اقتصاد این کشور را با خود پایین کشیده است. معاملات تجاری و پروژه‌های خط لوله در میان متحدان طبیعی ترودو شکاف انداخته است: به عنوان مثال کاتلین وین، نخستوزیر انتاریو، از پروژه انرژی شرق حمایت می‌کند، در حالی‌که دنیس کورده، شهردار مونترال، خواستار توقف آن است. اطرافیان ترودو از شروع خوب و مقبول دولت خرسند هستند و اطمینان دارند که بالاخره شانس به آنها رو خواهد کرد.
یکی از وزرای ارشد کابینه که نخواست نامش فاش شود می‌گوید: «من فکر می‌کنم ما حجم عداوت از آقای هارپر و ناکامی (یا هر چه می‌خواهید اسمش را بگذارید) او را دست کم گرفته بودیم.» او ادامه می‌دهد: «همین تغییر لحن در کابینه ترودو به تنهایی خوش‌بینی فراوانی تولید کرده است. نمایندگان پارلمان به‌جای رفت‌وآمد دزدکی از در عقب حالا از در جلویی استفاده می‌کنند. آنها از پله‌ها پایین می‌آیند و به مردم سلام می‌کنند. این به خودی خود معجزه نخواهد کرد، اما مردم قدر این تفاوت‌ها را می‌دانند.»
دوره سه‌روزه آموزشی برای اعضای کابینه
رویدادهای هفته‌های گذشته که بعضی از آنها برنامه‌ریزی شده و برخی پیش‌بینی نشده، ضرباهنگ تند دولت ترودو و همچنین ابرهای طوفانی که در اطراف آن در حال شکل گرفتن است را نشان می‌دهد. کابینه جوان و اغلب کم‌تجربه ترودو سه روز کامل را در هتل فرمونت سنت اندرو به موضوع توسعه حرفهای اختصاص داد. سر مایکل باربر، یک مشاور بین‌المللی مدیریت که در دولت تونی بلر نخستوزیر بریتانیا خدمت کرده است، سمینار سه روزهای را درباره «به انجام‌رسانی» ارائه کرد. به انجام‌رسانی، مجموعه‌ای از سازوکارهاست که به دولت کمک می‌کند اهداف خود را واقعا به انجام برساند.
دولت‌ها معمولا با حرف زدن از تغییر و بدون این‌که در عمل کاری انجام دهند طرفداران خود را سرخورده می‌کنند. ترودو مصمم است راه دیگری در پیش بگیرد. سمینار سنت اندرو مانند یک اردوگاه تمرین‌های نظامی برای این کار بود.
در غروب اولین روز، باربر فلسفه خودش را درباره دولت به طور کلی تشریح کرد. روز بعد به کارگاه‌هایی اختصاص داشت که در مورد سه اولویت اصلی ترودو بود: کاهش گازهای گلخانه‌ای، تامین مالی پروژه‌های عمرانی و زیربنایی و جشن‌های ۱۵۰ سالگی اعلام کنفدراسیون کانادا در سال ۲۰۱۷.
وزرای کابینه در گروه‌های پنج و شش نفره درباره اهداف مد نظرشان، سازوکارهای رسیدن به این هدف‌ها و راه‌هایی برای اندازه‌گیری مقدار پیشرفت در این مسیر به تبادل نظر می‌پرداختند.
روز سوم باربر به این بحث پرداخت که وزرا چگونه می‌توانند این تکنیک‌ها را در برنامه کاری دفتر و وزارت‌خانه خود ترکیب کنند.
دلخوری‌ها از ترودو آغاز می‌شود
اما در زمان تنفس میان یکی از جلسات همفکری در روز دوشنبه، ترودو به یاد آورد که دنیا همیشه منتظر برنامه‌ریزی‌ها نمی‌ماند. شش شهروند کانادایی اهل کبک در بورکینافاسو توسط تروریست‌های القاعده کشته شدند. ترودو یک روز بعد از فیلیپ کویلارد، نخستوزیر ایالت کبک، به خانواده‌های آنها تلفن کرد. گفتگوی او با یوس ریچارد همسر یکی از قربانیان در پایان شکل ناخوشایندی پیدا کرد. ریچارد بعدا در گفتگو با یک برنامه رادیویی اظهار تاسف ترودو را «ور ور سیاسی» نامید و با مباهات گفت: «تلفن را روی او قطع کردم. احساس خوبی داشت.»
روز بعد ترودو و نیم دوجین از وزرای کابینه‌اش برای شرکت در مجمع جهانی اقتصاد راهی داووس شدند. آنها در آنجا آبجو خوردند و با بونو (خواننده مشهور) و کوین اسپیسی (بازیگر هالیوود) عکس سلفی گرفتند و جلسات سنگین و کسل‌کننده‌ای با مدیران اجرایی درجه اول از رویال داچ شل، مایکروسافت، جنرال موتورز و فیس‌بوک برگزار کردند.
ترودو دوباره تصفیه می‌کند
ترودو وقتی در داووس بود در جلسه‌ای خبری اعلام کرد که می‌خواهد دبیر هیئت مشاوران دولت را که ارشدترین کارمند در نظام اداری کاناداست از کار برکنار کند. یانیس شارت، که حدود ۱۵ ماه در این سمت بود بدون هشدار قبلی اخراج شد و مایکل ورنیک قائم مقام وزیر امور بومیان، که پیش از ۱۹ اکتبر گذشته هرگز ترودو را ملاقات نکرده بود به جای او منصوب شد. منابع خبری می‌گویند که ورنیک به‌صورت غیرمستقیم چیزهایی در این باره شنیده بود اما نه زیاد. او با عجله و در آخرین دقیقه خود را به جلسه هیئت دولت در نیوبرانزویک رساند.
آیا ورنیک را موقتا در این سمت گذاشته‌اند تا در موقع مناسب او را با فردی که مد نظر دارند جایگزین کنند؟ ممکن است. هر منشی در جهت رضایت رئیس خود کار می‌کند. ماتیو مندلسن، یک معاون وزیر ایالتی سابق از انتاریو که مورد علاقه اطرافیان ترودوست به اتاوا نقل مکان کرده است تا سمت «به انجام رسانی» را که قبلا در مورد آن توضیح دادیم به عهده بگیرد. برخی ناظران گمان دارند که او در زمان مناسب دست راست ترودو خواهد بود. البته فعلا دست ورنیک را باز گذاشته‌اند. او از جانب نخستوزیر اختیار دارد هر تغییری را صلاح دانست ایجاد کند. بعد از یک دهه سکون و رخوت ناراحت‌کننده در زمان محافظه‌کاران، حالا بروکراسی شتاب بیشتری پیدا کرده است.
برکناری ناگهانی شارت و انتصاب ورنیک در میان سناتورها ناراحتی زیادی ایجاد کرده است. آنها خود را در این گونه مسائل وارد می‌دانند و معتقدند باید طرف مشورت قرار گیرند. این جریان مشابه تصمیم حیرت‌انگیزی است که ترودو دقیقا دو سال پیش گرفت و همه سناتورهای عضو حزب لیبرال را از این حزب اخراج کرد. آن وقت هم مثل حالا کسانی که در موردشان تصمیم‌گیری شد تا لحظه اجرای تصمیم توسط ترودو از چیزی با خبر نشدند. او نخست‌وزیری است که می‌تواند تغییرات غافلگیرکننده را به سرعت انجام برساند؛ دست‌کم در شعاع یک کیلومتری دفترش.
اما این کافی نیست. او به زودی مجبور خواهد شد شعاع عمل خود را افزایش دهد. یک وزیر ارشد کابینه می‌گوید: «ما تا به حال فقط بخش‌های غیرجنجالی خط مشی خود را به اجرا گذاشته‌ایم و در بین خودمان تا حالا منازعه‌ای نداشته‌ایم. اما بودجه مثل یک دوش آب سرد خواهد بود.»
نفت گریبان ترودو را خواهد گرفت؟
مشکل بزرگ دولت ترودو سقوط آشکار و ظاهرا ادامه دار درآمدهای نفتی است. تاثیرات این سقوط در ایالت‌های نیوفاندلند و لابرادور و ساسکاچوان احساس می‌شود، اما مرکز آن در آلبرتاست. ترودو دو هفته پیش جرالد باتس، منشی شخصی و مورد اعتمادترین همکار خود را به کلگری و ادمونتون فرستاد تا میزان خسارت‌ها را بسنجد. باتس ملاقات‌های زیادی داشت، از جمله با مدیران اجرایی ارشد صنعت نفت و گاز، برایان تاپ رئیس دفتر راشل نوتلی نخستوزیر استان آلبرتا و ریچارد دیسرنی بروکرات ارشد ایالت. او همچنین با آژانس‌های خدمات اجتماعی از جمله YWCA دیدار کرد تا هزینه‌های انسانی اخراج گسترده کارگران در این ایالت را که از بدترین دوران‌های بیکاری بعد از بحران ۲۰۰۸ پیشی گرفته است برآورد کند.
بیل مورنو وزیر اقتصاد ترودو نیز در همان زمان در آلبرتا بود. روزنامه‌های ادمونتون و کلگری در ستون‌های نظرات و یادداشت‌های عمومی خود نقدهای بسیار منفی نسبت به دولت چاپ کرده بودند و هیچ‌کس به برنامه‌های دولت برای حل گرفتاری‌های آلبرتا اشاره‌ای نکرده بود. مورنو در عالم سیاست تازه‌کار است. بهتر است بیشتر به شخصیت او اهمیت دهیم تا اظهارنظرهایش. بودجه ماه مارس به سرعت در حال تبدیل به یک بسته کمک‌های ضروری برای مناطق تولیدکننده نفت و مواد اولیه دیگر است.
یکی از مشاوران ترودو می‌گوید: «ما به یک سیاست زیربنایی رسیده‌ایم که رای اعتمادی است به آینده اقتصاد آلبرتا.» او ادامه می‌دهد: «بودجه از یک نظر مجموعه‌ای از پیام‌هاست که به مقاصد معینی مخابره می‌شود. در بودجه امسال ما سعی کرده‌ایم این پیام را منتقل کنیم که فرصتی بزرگ برای ما فراهم است و ما به آینده اقتصادمان اعتماد داریم. ما در عین حال به یک موقعیت بسیار خطیر در ایالت‌های تولیدکننده مواد اولیه پاسخ می‌دهیم.»
برای فراهم کردن مقدمات بودجه، ترودو و چند وزیر کابینه‌اش یک کنفرانس کم سر و صدا درباره فناوری‌های پاک برگزار خواهند کرد. کنفرانس زنجیره‌های زمین که در زمینه کسب‌وکارهای دوستدار محیط زیست فعالیت دارد، ربع قرن است که هر دو سال یک‌بار در ونکوور برگزار می‌شود. دولت هارپر تقریبا آنها را نادیده می‌گرفت. ترودو، کاترین مک‌کنا وزیر محیط زیست و ناودیپ باینس وزیر ابداعات و نوآوری‌ها هیئت بزرگی را از دولت در کنفرانس امسال (که از دوم تا چهارم مارس برگزار می‌شود) رهبری خواهند کرد. چند منبع خبری گزارش کرده‌اند که ترودو در طول این کنفرانس نشستی را نیز با نخست‌وزیران استانی کشور برگزار می‌کند.
ورای این، ترودو در حال بررسی یک سفر تجاری بسیار بزرگ به مقصد چین و هند است؛ کاری که سلف او ژان کرتین نیز در زمان خود انجام داد. این کار نشانه‌ای از تمرکز دوباره دولت بر روی بازارهای در حال ظهور است.
ترودو در ادامه تصمیم‌های قبلی‌اش کار خود را ادامه خواهد داد. بیرون انداختن سناتورها از حزب لیبرال به این معنی است که اکنون دولت در سنا نماینده‌ای ندارد. لیبرال‌ها پیشنهاد داده‌اند هفته‌ای یک‌بار وزیری را از مجلس عوام به سنا بفرستند، تا سوالات سناتورها را درباره سیاست‌های دولت از آنها بگیرد و به کابینه منتقل کند. این کار البته از لحاظ شکلی ممکن است ایراداتی داشته باشد؛ اعضای مجلس سنا مجبور خواهند بود در قالب یک کمیسیون عمومی با این نماینده دولت روبرو شوند. اما این‌چنین موانعی جزو کوچک‌ترین مشکلات ترودو خواهد بود.
اول برنده شو! برای نگرانی وقت داری
شمردن روزهای فعالیت دولت بعد از انتخابات تا یک موعد مشخص، ابتکار مشاوران لستر پیرسون در ۱۹۶۳ بود؛ زمانی که او رهبری اقلیت لیبرال را بر عهده داشت. در آن زمان جان دیفنبیکر، نخستوزیر کانادا از حزب محافظه‌کار و رقیب پیرسون، به این معروف بود که در تصمیم‌گیری انسان مرددی است؛ مخصوصا درباره موضوع مسلح شدن کانادا به کلاهک هسته‌ای در آن سال‌های جنگ سرد.
از میان مشاوران پیرسون، کسی به او پیشنهاد داد که در مبارزات انتخاباتی قول بدهد در صورت انتخاب شدن به عنوان نخستوزیر، ۶۰ روز اول کارش را به تصمیم گرفتن اختصاص دهد. پیرسون این قول را داد و انتخابات را برد.
مشکل پیرسون این بود که او در تصمیم‌گیری خیلی بهتر از دیفنبیکر نبود و آن ۶۰ روز تبدیل به یک آشفته‌بازار واقعی شد. در روز پنجاه و نهم، والتر گوردون وزیر اقتصاد دولت او، استعفای خود را تقدیم کرد. اگرچه پیرسون آن را نپذیرفت.
پیرسون در خاطراتش می‌نویسد یک‌سال بعد از آن شصت روز کذایی در ساختمان ۲۴ خیابان ساسکس (اقامت‌گاه شخصی نخست‌وزیران کانادا) برای ناهار میزبان هارولد ویلسون نخستوزیر انگستان بود. پیرسون به یاد می‌آورد که آن روز به ویلسون گفت که قول‌های بزرگ و خیال‌بافانه فقط برای او دردسر درست کرده است. اما ویلسون با حرفهای او موافق نبوده است: «ویلسون به این اشاره کرد که برای تصمیم‌گیری باید قبل از هر چیز دولت را در دست داشت و به نظر او اعتمادبه‌نفس و موقعیت مطمئن ما بود که باعث برنده شدن ما در انتخابات شده بود. مشکلات حاضر از نظر او بهای کوچکی بود که باید پرداخت می‌شد.»
ترودو با وجود اصرارهای زیاد، برای قول‌هایش زمانی را مشخص نکرده است. به تدریج که مشکلات عمیق‌تر و دردسرها شدیدتر می‌شود، احتمالا او با نصیحت ویلسون به پیرسون خود را تسلی خواهد داد: «اول برنده شو، بعد نگران.» این نخستوزیر جوان صدها روز نگرانی در پیش روی دارد.
