نوروز در کشورهای همسایه
بزرگداشت نوروز، فقط ویژه ایرانیان نیست، در بسیاری از کشورهای دیگر هم مثل تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، بعضی از مناطق مصر، و حتی مناطق کردنشین عراق و ترکیه هم نوروز سنت‌ها و مراسم خاص خود را دارد.
این مطلب نگاهی دارد به این باورها و سنت‌ها در شش کشور قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و آذربایجان.
قزاقستان؛ نوروز عاشقان و دل‌دادگان
بارش برف و باران در نوروز برای مردم قزاقستان بسیار خوش‌یمن است و آن را نشانه آن می‌دانند که سال خوبی در پیش دارند. شاید بیشترین بهره را از نوروز در این کشور دل‌دادگان جوان می‌برند.
بنا به سنت قزاق‌ها، دختران روستایی در شب نوروز با گوشتی که از گوشت اسب باقی‌مانده و آن را “سوقیم” می‌نامند، غذایی به نام “اویقی آشار” می‌پزند و با آن از جوان‌هایی که دوست‌شان دارند پذیرایی می‌کنند . در مقابل پسران جوان هم به این دختران آینه و شانه و عطر هدیه می‌کنند که این هدایا را “سلت اتکیتر” می‌نامند یعنی: علاقه‌آور.
در باور مردم قزاقستان، نوروز نشانه اعتدال بهاری است. آنها متقدند که در این روز ستاره‌های آسمانی به نقطه ابتدایی می‌رسند و همه جا وهمه چیز تازه می‌شود و زمین پر از شادمانی می‌شود. در میان قزاق‌ها تعابیر زیبایی درباره‌ی نوروز وجود دارد: نوروز روزی است که یک سال منتظرش بوده‌اند ، نوروز روزی است که خیر بر زمین فرود آمده و بالاخره نوروز روزی است که سنگ نیلگون سمرقند آب می‌شود.
مردم قزاق بر این عقیده هستند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو، باعث می‌شود ساکنان خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند، به‌همین دلیل قبل از سال نو حتما خانه تکانی می‌کنند و صاحب‌خانه در شب سال تحویل دو عدد شمع بر سر در خانه‌اش روشن می کند.
قزاق‌ها در ساعت سه صبح نوروز عروسکی که در گردنش زنگوله‌ای آویزان است را به یک اسب چالاک می‌بندند و آن اسب را در محل رها می‌کنند تا با سروصدای زنگوله مردم از خواب بیدار شوند.
در قزاقستان، مردم در عید نوروز لباس نو و سفید به تن می‌کنند و به دید و بازدید اقوام خود می‌روند. رسم است که آنها برای تبریک عید به‌شانه‌های یکدیگر می‌زنند.
قزاق‌ها همچنین در نوروز غذایی از هفت نوع ماده غذایی به نام نوروز گوژه (گوژه یعنی آش) می‌پزند که نشانه وداع با زمستان و غذاهای زمستانی است .
مشهورترین مسابقه‌ای که در قزاقستان در ایام نوروز برگزار می شود “قول توزاق” است که بین زنان و مردان انجام می‌شود. در این مسابقات اگر زن‌ها برنده شوند، قزاق‌ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی است، اما اگر در این مسابقات مردها برنده شوند نشانه سال دشواری می‌باشد.
“کوکپار” (برداشتن بز از مکانی مشخص توسط سواران) ، “آودار یسپاق” ، “قیزقوو” و “آلتی باقان” از دیگر مسابقاتی است که در این ایام برگزار می‌شود. قزاق‌ها بنا به سنت خود در بعدازظهر نوروز مسابقه “آیتیس” برگزار می‌کنند که در واقع نوعی مشاعره است.
ترکمنستان؛ بازگشت به رسوم دیرینه
اگرچه مردم ترکمنستان سال نو را مطابق سال میلادی جشن می‌گیرند، اما برگزاری عید نوروز برای آنها نشانه‌ی احیای دوباره‌ی آداب و رسوم دیرینه‌ی مردم کشورشان است. پختن غذاهای معروف نوروزی مانند نوروز کجه، سمنو و اجرای بازی‌های مختلف جوانان ترکمن، حال و هوای دیگری به این جشن و شادی بهاری می‌دهد.
در ترکمنستان در ایام نوروز مسابقات مختلفی برگزار می‌شود، از جمله: اسب‌‌دوانی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی و خروس جنگی.
تاجیکستان، نوروز سرخ
مردم تاجیکستان به‌ویژه در ایالت بدخشان، به نوروز به‌عنوان یک عید ملی و نیز میراثی از آبا و اجداد خود می‌نگرند و از آن با نام خیدیر ایام یا عید بزرگ یاد می‌کنند.
آنان در ایام عید نوروز خانه را پاک کرده و به اصطلاح خانه‌تکانی می‌کنند، همچنین ظروف خانه را کاملا” شسته و تمیز می‌کنند تا گردی از سال پیش در آنها باقی نماند.
بنا به سنتی که از دیرباز در تاجیکستان رایج است، بانوان خانه‌ها پیش از اینکه عید نوروز فرا برسد، دو جاروی به رنگ سرخ را که در پاییز از کوه جمع آوری کرده‌اند در جلوی خانه می‌گذارند. آنان این کار را زمانی می‌کنند که خورشید تنها به‌اندازه یک سر نیزه بالا آمده باشد،
خورشید که طلوع می‌کند، هر خانواده ای می‌کوشد تا هر چه زودتر وسایل خانه را بیرون بیاورد و یک پارچه قرمز بالای سردر خانه بیاویزد. از نگاه آنان رنگ قرمز نشانه نیکی، پیروزی و برکت است. آنها همچنین با باز کردن در و پنجره در واقع از هوای نوروزی و بهاری که باور دارند حامل برکت وشادی است دعوت می‌کنند تا وارد خانه‌شان شود.
طبخ غذاهای متنوع از جمله “باج” با کله و پاچه گوسفند و گندم و نیز پختن شیرینی مخصوص جزو رسوم مردمان سرزمین تاجیک است.
برگزاری مسابقات تاب‌بازی، تخم مرغ‌بازی، کبک جنگی، خروس جنگی، بزکشی، کشتی محلی نیز رونق‌بخش روزهای بهاری آنان در نوروز است.
افغانستان؛ نوروزی همه از گل‌سرخ
مردم افغانستان به‌ویژه در بلخ و مزار شریف نوروز را همچنان با همان شکوه پیشین برگزار می‌کنند.
در بین آنان رسم است که در اولین روز عید نوروز، علم امام علی را با مراسم خاص و با شکوهی در صبح آن روز برافرازند و به این ترتیب جشن نوروز به‌طور رسمی آغاز می‌شود و تا چهل شبانه روز ادامه می‌یابد. در این چهل شبانه‌روز حاجت‌مندان و بیماران برای شفا در پای این علم به چله می‌نشینند. مردم این سرزمین بر این باورند که اگر برافراشته شدن علم به آرامی و بدون لرزش و توقف انجام شود، سال در پیش سالی خوب و پربرکت است.
شستن فرش‌ها و خانه‌تکانی از سنت‌های پایدار مردم افغان برای ایام نوروز است. در بلخ برگزاری مسابقات بزکشی، شتر جنگی، شتر سواری، قوچ جنگی و کشتی از سنت‌های رایج به‌ویژه در ایام نوروز است.
در همین سرزمین بلخ، همه‌ی دشت‌ها و دیوار و پشت‌بام‌های گلی آن در روزهای اول سال پر از گل سرخ می‌شود.
پاکستان؛ نوروز پراحترام
مردم پاکستان برای نوروز اهمیت و احترام خاصی قائل هستند. و به همین دلیل هم در این ایام می‌کوشند تا از بیان حرف‌های نامناسب پرهیز کنند و یکدیگر را با احترام صدا بزنند.
در پاکستان هم مردم برای عید نوروز خانه تکانی می‌کنند و پاکیزه‌گی خانه و پوشیدن لباس نو و پخت انواع شیرینی و همچنین طبخ غذاهای معروف این ایام از سنت‌های نوروزی است. دادن و گرفتن عیدی و نیز دید و بازدید با بستگان و دوستان از سنت‌های پایدار نوروزی در این کشور است.
آذربایجان؛ شب آرزوهای دختران دم‌بخت
مردم آذربایجان در برگزاری مراسم نوروز خیلی جدی و مصر هستند. درمیان آنان رسم است که پیش از نوروز لباس نو بخرند، به خانه و حیاط‌شان سر و سامانی بدهند و فرش نو ببافند.
فال یکی از رسوم ثابت و مهم در ایام نوروز در آذربایجان است. دختران دم‌بخت در شب چهارشنبه سوری ابتدا در دل خود نیت می‌کنند و سپس پنهانی در پشت یک در نیمه‌باز به انتظار می‌ایستند.اگر حرف خوبی بشنوند آن را نشانه‌ی این می‌دانند که آرزوی‌شان برآورده خواهد شد. اما اگر حرف ناخوشایندی بشنوند برایشان نشانی از عدم تحقق نیت‌شان است.
مردم آذربایجان سنت‌ها و مراسم گوناگونی برای نوروز دارند که از میان‌آنها می‌توان به ارسال خوان سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب عید و درخواست تحفه عید اشاره کرد.
مردم آذربایجان هم مانند بسیاری دیگر از کشورها احترام ویژه‌ای برای نوروز قائلند و به‌همین دلیل هم در این ایام از بدگویی و بیان حرف‌های نامناسب خودداری می‌کنند.
