سکوت تاریخی روزنامه‌نگاران بزرگ دنیا؛ گزارش تورنتو استار درباره نقش این روزنامه در بررسی اسناد پاناما

درز کردن اطلاعات یک شرکت حقوقی در پاناما هنوز هم یکی از سوژه‌های اصلی رسانه‌های جهان است.

روزنامه تورنتو استار نیز در سال گذشته جزو تیمی بوده است که بر روی صحت این اسناد کار می‌کردند.

لازمه این کار این بود که همه روزنامه‌نگاران علیه همه آموزه‌های سنتی بایستند و به رقبای خود به چشم همکار نگاه کنند. این کار نیازمند این بود که همه آنها به شدت خوددار باشند و در یک تعامل حرفه‌ای، این پروژه را به سرانجام برسانند.

اتفاقی که به نتیجه رسید و حالا گزارشگر ارشد تورنتو استار ما را با جزئیات بیشتری درباره این کار گروهی آشنا می‌کند؛ اینکه روزنامه‌نگاران کانادایی چگونه توانستند بخشی از این پروژه باشند.

۴۰۰ روزنامه‌نگار که در بیش از ۱۰۰ رسانه مشغول به کار بودند، از ۸۰ کشور دنیا و به ۲۵ زبان مختلف روی این اسناد کار کرده‌اند. این گروه روزنامه‌نگاران تحت مدیریت «کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران تحقیقی» توانستند این ماموریت را به سرانجام برسانند.

ماموریت غیرممکن

اینکه این تعداد روزنامه‌نگار بتوانند این حجم از اطلاعات عجیب و حیرت‌انگیز از ثروتمندترین و قدرتمندترین افراد دنیا را نزد خود نگه دارند، کار آسانی نیست. اما تفکر حرفه‌ای آنها ایجاب می‌کرد این کار را انجام دهند. این میزان از رازداری به حدی بود که حتی روزنامه نیویورک تایمز نیز تا لحظه اعلام این خبر، از وجود چنین پرونده‌ای خبردار نشده بود.

راب کریب، گزارشگر ارشد تورنتو استار در این پروژه بود. او این تجربه را تولد رویکردی جدید بر مبنای همکاری متقابل و تحقیق بر روی یک بانک داده‌های مدرن می‌داند: «این ایده که ناگهان زیر همه چیز بزنیم و با اعلام خبر، کل پروژه را از بین ببریم، خیلی زود از ذهن همه ما پاک شد. دلیل آن هم بود که مهم‌تر از هر چیز، این یک گزارش مهم بود و این گروه واقعا جزو بااستعدادترین روزنامه‌نگاران دنیا بودند. واقعا یک روزنامه‌نگار در زندگی خود چند بار شانس دسترسی به چنین اطلاعاتی را پیدا می‌کند؟»

پروژه از کجا شروع شد؟

داستان از اینجا آغاز شد که حدود یک سال پیش فردی ناشناس با «باستین اوبرمیر» روزنامه‌نگاری آلمانی از روزنامه زوددویچه تسایتونگ (پرتیراژترین روزنامه آلمان) به صورت ناشناس تماس گرفت. او اصرار داشت هویت‌ش ناشناس باقی بماند: «من جان دو هستم. به اطلاعات علاقه‌مندی؟ خوشحال می‌شم آنها را به اشتراک بگذارم.» اوبرمیر خیلی هیجان‌زده شده بود. از همان زمان بود که این منبع ناشناس از طریق یک سیستم کدگزاری شده داخلی اطلاعات را منتقل کرد. او در ازای این اطلاعات هیچ درخواستی نداشت: «زندگی من در خطر است. ما فقط از طریق سیستم کدگزاری با هم صحبت خواهیم کرد و هیچ قرار حضوری‌ای وجود نخواهد داشت.» آنچه که این منبع به بیرون درز داد، بالاترین درز اطلاعات در تاریخ بود؛ حدود  5/11 میلیون سند که از ۴۰ سال پیش تا کنون در دفتر وکالت موساک فونسکا تولید شده است.

وقتی آلمانی‌ها جهانی می‌اندیشند

کریب می‌گوید این رسانه آلمانی کمی بعد از بررسی اولیه اسناد به این نتیجه رسید مدیریت کردن چنین حجمی از اطلاعات کار یک رسانه نیست. به همین دلیل بود که آنها شروع به برقراری ارتباط با کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران تحقیقی کردند و از آنها کمک خواستند. این نهاد در واشنگتن واقع شده است.

روزنامه زوددویچه تسایتونگ میلیون‌ها سند را در یک دیتابیس آپلود کرد که قابل سرچ باشد. اینجا بود که کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران تحقیقی (ICIJ) شروع به پیدا کردن همکارانی برای بررسی این اسناد کرد. آنها در بررسی‌های خود مواظب بودند به سراغ رسانه‌هایی بروند که «همکاری»، اولویت اول آنها باشد.

تورنتو استار در ابتدا جزو این گروه رسانه‌ای نبود. اما کریب سه سال قبل با مسئولان ICIJ در واشنگتن دیدار داشت. او در این جلسه به آنها درباره تشکیل واحدی در روزنامه تورنتو استار خبر داد که بر روی پرونده‌های ملی و بین‌المللی تحقیقی کار می‌کند. او به آنها گفت که روزنامه تورنتو استار می‌تواند یکی از همکاران ICIJ باشد: «ما جلسه خوبی داشتیم. اما آنجا هیچ قول و قرار و تعهدی گذاشته نشد.»

تورنتو استار وارد می‌شود

او تا ماه سپتامبر هیچ چیز درباره اسناد پاناما نشنیده بود تا اینکه مارینا واکر از ICIJ به او زنگ زد: «او گفت که ما با یک درز اطلاعات عظیم روبرو هستیم. مارینا از روزنامه تورنتو استار درخواست کرد تا عضوی از تیم بررسی باشد. ماجرا خیلی سرراست بود. روزنامه هم با آن موافقت کرد. بعد من به سرعت به مونیخ رفتم تا در یک جلسه با حضور بسیاری از همکاران‌م شرکت کنم. این جلسه در دفتر روزنامه زوددویچه تسایتونگ برگزار شد. ما سه روز آنجا بودیم. آنها بانک اطلاعاتی را به ما معرفی کردند و به ما آموختند که چگونه در این بانک اطلاعاتی جستجو کنیم. این کار برای من واقعا دشوار بود. و البته به سرعت سر و کله اخبار و اطلاعات هیجان‌انگیز پیدا شد.»

روزنامه تورنتو استار تحت نظارت لین مک‌آلی یک تیم خبره را تشکیل داد. تانیا تالاگا، مارکو چان‌اود و کریس رینولدز عضو این گروه شدند.

کریب درباره نحوه همکاری در این پروژه می‌گوید: «کار کردن با همکارانی بیرون از روزنامه تورنتو استار نیازمند بلندطبعی است. اما خطرات این راه هم قابل توجه است. اگر کسی به طرز قابل ملاحظه‌ای قوانین را زیر پا می‌گذاشت، همه از او ناراحت می‌شدند. آنجا جایی بود که همه به هم و به کار هم احترام می‌گذاشتند. گروهی از خبره‌ترین روزنامه‌نگاران جهان دور هم جمع شده بودند و شکستن قوانینی که همه آن را رعایت می‌کردند، یک خودکشی حرفه‌ای به شمار می‌رفت.»

وقتی اسناد منتشر می‌شود

در روزی که این اسناد منتشر شد، ICIJ یک تالار گفتگو درست کرد که در آن روزنامه‌نگاران درباره واکنش‌ها به این خبر فعالیت می‌کردند. کریب می‌گوید: «خیلی جالب بود. این یک همکاری در کلاس جهانی بین افرادی بود که هر کدام در یک منطقه زمانی زندگی می‌کردند. باورکردنی نیست.»

احتمالا در آینده‌ای نزدیک مستند‌ها و فیلم‌های زیادی بر اساس این تجربه ساخته خواهند شد. برای اولین بار در سطح بین‌المللی، گروهی از خبره‌ترین‌ها توانستند رازداری کنند و در ازای آن یک ماموریت خبری را به سرانجام برسانند. دامنه تاثیر این اتفاق بر جهان، هنوز قابل تصور نیست؛ اتفاقی که با یک همکاری گروهی حرفه‌ای به نتیجه رسیده است.