فصل بهار و آلرژی؛ همه چیز درباره حساسیت و راه‌های درمان آن

دکتر لیدا صدریه

بهار فصل آلرژی‌ها و حساسیت‌هاست. در این فصل بسیاری از بیماران به خاطر آب‌ریزش شدید، عطسه‌های پی‌در‌پی و خارش‌های پوستی به پزشک مراجعه می‌کنند. آمار متوسط شیوع آلرژی درکشورهای دنیا حدود ۱۰ درصد است یعنی ده درصد از مردم دنیا در طول زندگی خود برای مدتی مبتلا به یکی از عوارض مهم حساسیت می‌شوند. ضمن اینکه این عارضه اغلب به‌صورت یک بیماری مزمن آنان را رنج خواهد داد.

طبق تحقیقی که در ژورنال ایمونولوژی بالینی و آلرژی در سپتامبر سال ۲۰۱۰ منتشر شده، از هر ۱۳ کانادایی یک نفر از یک آلرژی غذایی رنج می‌برد. این یعنی ۷/۵ درصد از کودکان و بزرگسالان کانادایی حداقل به یک ماده غذایی آلرژی دارند.

آلرژی چیست

آلرژی زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به ماده‌ای خاص واکنش نشان می‌دهد. این در حالی است که آن ماده در عموم مردم واکنشی ایجاد نمی‌کند. سیستم ایمنی بدن به‌طور طبیعی در پاسخ به عوامل خارجی که باعث بیماری و یا عفونت می‌شوند، پروتئین‌هایی به نام آنتی‌بادی می‌سازد. آلرژی وقتی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی آنتی بادی را علیه موادی تولید می‌کند که آلرژن نامیده می‌شوند.

آلرژن‌ها به خودی خود بیماری‌زا نیستند اما وقتی بدن در معرض آنها قرار می‌گیرد، آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی باعث آزاد شدن مواد شیمیایی دیگر، از قبیل هیستامین‌ها می‌شوند و هیستامین هم باعث التهاب در پوست، سینوس‌ها، راه‌های هوایی و سیستم گوارش می‌شود.

چه چیزهایی باعث آلرژی می‌شوند

عوامل مختلفی را می‌توان برشمرد که باعث آلرژی می‌شوند. این عوامل محیطی و غذایی را بشناسیم تا بیشتر با عوامل به وجود آمدن حساسیت آشنا شویم.

آلرژن‌های موجود در هوا: گرده گل‌ها، گرد و غبار، پوسته ، پرز و شوره حیوانات، مایت‌ها و کپک‌ها

بعضی مواد غذایی: بادام زمینی و مغزهای درختی، ماهی و صدف، شیر، تخم‌مرغ، گندم و سویا

نیش حشرات: نیش زنبوروحشی و زنبور عسل

داروها: پنی‌سیلین و آنتی‌بیوتیک‌های با پایه پنی‌سیلین

لاتکس: لاتکس موجود در دستکش‌ها

عوامل افزایش خطر ابتلا به آلرژی

حالا که با انواع دلایل به وجود آمدن آلرژی آشنا شدیم، بد نیست ببینیم چه عواملی شانس ابتلا به آلرژی را در افراد افزایش می‌دهد.

کودکی: کودکان بیش از بزرگسالان به آلرژی مبتلا می‌شوند. گاه این آلرژی با افزایش سن بیشتر می‌شود و در مواردی هم رفع می‌شود و احتمالا دوباره بر‌می‌گردد.

سابقه آسم و یا آلرژی در خانواده‌: اگر کسی در خانواده دچار تب یونجه، کهیر و یا اگزما باشد احتمال ابتلا به آلرژی در دیگر اعضای خانواده بالا می‌رود.

ابتلا به آسم یا نوع دیگری از آلرژی: ابتلا به یک‌نوع آلرژی و یا آسم احتمال ابتلا به آلرژی‌های دیگر را هم افزایش می‌دهد.

علائم بیماری

آلرژی نشانه‌های مختلف و متعددی دارد؛ از درگیری راه‌های هوایی، سینوس‌ها و بینی باشد تا علائم پوستی و یا گوارشی. ضمن اینکه آلرژی طیفی وسیعی دارد و از انواع خفیف گرفته تا آلرژی‌های شدید و بسیار شدید را دربرمی‌گیرد. فراموش نکنیم که آلرژی بسیار شدید باعث به وجود آمدن حالت کشنده‌ای به نام آنافیلاکسی می‌شوند. آنافیلاکسی شامل علائم پوستی، تنفسی و قلبی است که نهایتا ظرف چند دقیقه بیمار را به وضعیت شوک می‌برد و در صورت رسیدگی نکردن می‌تواند منجر به مرگ شود.

علائم آلرژی

علائم آلرژی بسته به نوع آن متفاوت است. تب یونجه (Hay Fever) که رینیت آلرژیک هم نام دارد عطسه و آبریزش بینی، اشک‌ریزش، خارش بینی، چشم‌ها، گلو و سقف دهان را به همراه دارد.

آلرژی مواد غذایی نوع دیگری از آلرژیست که باعث مور مور شدن دهان، تورم لب، زبان، دهان، گلو و صورت می‌شود و گاه کهیر هم به آنها اضافه شده و نهایتا می‌تواند آنافیلاکسی را به‌دنبال داشته باشد.

آلرژی ناشی از گزش حشرات با تورم در محل گزش، خارش و کهیر در کل بدن فشار قفسه سینه، سرفه خس‌خس سینه و همچنین تنگی نفس همراه است. البته بسته به شدت آن می‌تواند تنها برخی از علائم را داشته باشد.

آلرژی به دارو،‌ کهیر، بثورات پوستی، خارش، تورم صورت، خس‌خس سینه و در شدیدترین وضعیت آن آنافیلاکسی را به‌همراه می‌آورد.

آلرژی پوستی معمولا علائم موضعی از قبیل خارش، قرمزی و پوسته‌پوسته شدن پوست را موجب می‌شود.

آزمایش‌های لازم

پزشک شما ممکن است برای اثبات آلرژی پس از گرفتن شرح حال و تشخیص آلرژی برای اثبات آن آزمایش‌هایی درخواست کند. او ممکن است لیستی از تمام موادغذایی که روزانه مصرف می‌کنید را بخواهد تا ماده مورد نظر را پیدا کند. زیرا ممکن است شما به ماده غذایی خاصی آلرژی داشته باشید. همچنین ممکن است پزشک شما در شرایط ویژه‌ای، تست پوستی آلرژی یا سیت خون در خواست کند.

در تست پوستی مقدار کمی از ماده‌ای که ممکن است آغازگر آلرژی باشد به پوست تلقیح می‌کنند. در صورت وجود آلرژی تورم و یا کهیر در محل تلقیح ایجاد می‌شود.

در تست خون (Radioallergosorbent Test (RAST پاسخ سیستم ایمنی بدن به ماده آلرژن مشخصی را اندازه گیری می‌کنند. متخصصان این کار را با اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های تولید شده بر ضد ماده وارد شده به بدن انجام می‌دهند.

درمان

درمان آلرژی بستگی به نوع آلرژی دارد. یک اصل مهم در درمان آلرژی پیشگیری است که برای انجام آن باید از عامل آلرژی‌زا دوری کرد. مثلا اگر فردی به گرده گل‌ها آلرژی دارد باید در فصل شیوع آن، در فضای بسته بماند و حتی‌الامکان بیرون نرود.

داروها

بد نیست حالا که بیشتر درباره حساسیت می‌دانیم، با داروهای ضدآلرژی و انواع آنها هم بیشتر آشنا شویم. اینها داروهایی هستند که باعث کاهش علائم می‌شوند.

داروهای نسخه‌ای یا OTC برای تسکین آلرژی شامل آنتی‌هیستامین‌ها، ضد احتقان‌ها (Decongestant) و کورتون‌های موضعی هستند. این داروها در انواع خوراکی، اسپری بینی، قطره بینی و چشمی در دسترس هستند. این پزشک شماست که می‌تواند مناسب‌ترین آنها برای شما را معرفی کند.

آنتی‌هیستامین‌ها: این داروها خارش، عطسه و آبریزش بینی را بهبود می‌بخشند و انواع جدید آنها کمتر ایجاد خواب آلودگی می‌کنند.

اسپری‌های کورتون بینی: این اسپری‌ها بهترین انتخاب در بیمارانی هستند که بیشتر علایم‌شان در بینی متمرکز است. این اسپری‌ها خارش، احتقان و آبریزش بینی را بهبود می‌بخشند.

اسپری یا قطره‌های ضد احتقان: این داروها شمشیر دو لبه‌اند زیرا استفاده کوتاه‌مدت آنها علائم بینی را بهبود می‌بخشد ولی استفاده بیش از دو یا سه روز باعث بروز دوباره علائم شده که احتقان برگشتی نام دارد.

ممکن است پزشک شما برای آلرژی‌های شدید یا آلرژی‌هایی که با دارو بهبود نمی‌یابند ایمونوتراپی با آلرژن توصیه کند. در این فرم از درمان واکسن‌هایی متشکل از ماده آلرژن ماه‌ها و یا چند سال به بیمار تزریق می‌شوند. این کار باعث کاهش حساسیت بدن به ماده حساسیت‌زا می‌شود.

نوع دیگر همین درمان با قرص‌های زیرزبانی انجام می‌شود که به تدریج زیر زبان حل و جذب می‌شوند. این قرص‌ها در حال حاضر برای درمان آلرژی به گرده گل‌ها استفاده می‌شوند.

اپی‌نفرین: در صورتی‌ که آلرژی شما از نوع شدید باشد پزشک‌تان آمپول‌های مخصوص اپی‌نفرین (اپی‌پن – آوی کیو) برایتان تجویز می‌کند که همیشه همراه‌تان باشد. شما باید از این داروها در صورت شروع علائم استفاده کنید تا به مرکز درمانی برسید. در صورتی که شما سابقه حمله شدید آلرژی داشته باشید باید از دستبندها و یا گردنبندهای مخصوص هشدار‌دهنده استفاده کنید تا دیگران از وضعیت‌تان آگاه شوند و بتوانند در شرایط اضطراری به شما کمک کنند.

شیوه زندگی

در انواع خاصی از آلرژی با تدابیر و تغییرات جزئی در شیوه زندگی‌تان می‌توانید از بروز علائم جلوگیری کنید.

در صورت ابتلا به تب یونجه یا آلرژی‌های بینی از روشی به نام شستشوی مرتب بینی استفاده کنید. برای این کار می‌توانید از بطری‌های فشاری مخصوص این کار و یا نتی‌پات هم استفاده کنید. محلول آب و نمک برای شستشو به‌کار می‌رود و باعث خروج ترشحات غلیظ شده و چسبنده و همچنین محرک‌ها از بینی و سینوس‌ها می‌شود. استفاده نا‌صحیح از نتی‌پات یا وسایل شستشوی دیگر ممکن است باعث ایجاد عفونت شود. وسیله باید پس از هر بار استفاده با آب مقطر فیلتر شده شسته شود و در معرض هوای آزاد کاملا خشک شود؛ در غیر این صورت محل رشد میکروب‌ها می‌شود.

اگر شما به گرد و غبار و یا پرز و کرک‌های حیوانات خانگی حساسیت دارید، می‌توانید مرتبا ملحفه‌ها، بالش‌ها و سایر منسوجات موجود در خانه را با آب گرم بشویید.

از جاروبرقی‌های قوی مجهز به فیلتر هپا استفاده کنید.

موکت‌ها را دور ریخته و کف خانه را چوب یا لمینیت کنید.

روتختی‌ها و فرش‌های کهنه و پرزدار را از خانه خارج کنید.

اگر به کپک و قارچ حساسیت دارید باید در نواحی مرطوب خانه مثل حمام‌ها و زیرزمین از پنکه‌های تهویه هوا و دستگاه‌های رطوبت‌گیر استفاده کنید تا رطوبت خانه را به حداقل برسانید.

اینها راه‌های موثری برای جلوگیری از رشد قارچ‌ها به شمار می‌روند.

طبق یافته‌های محققان دانشگاه میشیگان، حفظ تعادل میکروبی، روده افراد را در مقابل آلرژی فصلی و آسم محفاظت می‌کند.

برای حفظ تعادل میکروبی دستگاه گوارش از غذاهای غنی از فیبر نظیر میوه‌ها، سبزیجات، غلات سبوس دار و مغزها استفاده کنید.

ماست یکی دیگر از مواد غذایی مفید علیه آلرژی است. مطالعه بر روی ۱۲۰ فرد بزرگسال توسط محققان دانشگاه کالیفرنیا نشان می‌دهد مصرف ۱۸۰ گرم ماست در روز، تعداد روزهایی که افراد دچار تب یونجه می‌شدند را کاهش داده است. همچنین این افراد علائم آلرژیک کمتری را تجربه کرده‌اند.

یکی دیگر از راه‌های مبارزه با آلرژی، نوشیدن چای سبز است. طبق یافته‌های محققان ژاپنی، چای سبز به دلیل داشتن متیلات اپی گالوکاتچین گالات (EGCG) می‌تواند خواص ضد آلرژیک داشته باشد، لذا مصرف روزانه آن توسط محققان توصیه شده است.