مهم نیست کدام‌مان روزه بودیم؛ همه‌مان کنار سفره‌ي افطار می‌نشستیم

شماره ۹۳ هفته‌نامه آتش را از اینجا دانلود کنید

رمضان برای آنهایی که در کشورهای مسلمان‌نشین زندگی کرده‌اند، همواره ماه متفاوتی بوده است. چه آنهایی که روزه می‌گیرند و چه آنهایی که روزه نمی‌گیرند، خاطرات زیادی از حال و هوای رمضان در این کامیونیتی‌ها دارند و عزة رضوان صدقی، نویسنده مصری‌تبار ساکن ونکوور هم از قاعده بیرون نیست.

به عقیده عزة رضوان صدقی رمضان برای مسلمانان هم یک باور معنوی است و هم برایشان حکم یک آیین پر تشریفات را بازی می‌کند.

او در این یادداشت که روزنامه گلوب‌اندمیل آن را منتشر کرده، از خاطرات ماه رمضان خود می‌نویسد.

عزة رضوان صدقی – ونکوور: «رمضان غنا» ترانه‌ای مصری و حدوداً ۷۰ ساله است که رسیدن ماه مبارک رمضان را گرامی می‌دارد. ترانه این‌گونه آغاز می‌شود: «رمضان آمده است و آمدنش چه فرح‌بخش است.»

رمضان امسال در اواخر ماه می آغاز شد. در این ماه باید از هنگام طلوع تا غروب خورشید محدودیت‌های طاقت‌فرسایی را تحمل کرد؛ خوردن، آشامیدن، رابطه‌ی جنسی و بدزبانی ممنوع است.

ماهی که مسلمانان منتظر آن هستند

ممکن است فکر کنید که مسلمانان در گوشه و کنار دنیا از آمدن ماه رمضان وحشت دارند، از محدودیت‌هایش می‌ترسند و در انتظار بی‌آبی و بی‌غذایی آن بر خود می‌لرزند. اما شگفت‌انگیز است که می‌بینیم مسلمانان چگونه با اشتیاق انتظار فرا رسیدن این ماه را می‌کشند، به نشانه‌ی سپاسگزاری از آن آواز می‌خوانند و به حال و هوای آن عشق می‌ورزند.

هم‌نشینی بین محدودیت‌های الزام‌آور رمضان و سرخوشی ناشی از فرا رسیدن آن به آسانی قابل درک نیست، اما مهربانی و معنویتی که همراه رمضان است از محدودیت‌های آن فراتر می‌رود و آن را به یک ماه خارق‌العاده تبدیل می‌کند.

روزه‌ی ماه رمضان یکی از ستون‌های دین اسلام است و بنابراین بخشی اساسی از ایمان مسلمانان را تشکیل می‌دهد. هدف از رمضان، ایجاد حس همدلی با گرسنگان و نیازمندان و رساندن خود به ورای خواسته‌های جسمانی است. همچنین رمضان ماهی است برای توبه و طلب آمرزش.

۱۷ ساعت روزه برای مسلمانان ونکوور

روزه گرفتن در گرمای تابستان کار آسانی نیست. نه آبی هست و نه غذایی؛ نه دارویی، نه آمپولی، نه قطره‌ی چشمی، نه چایی‌ای و نه قهوه‌ای. در بسیاری از نقاط جهان، گرمای سوزان ماه جون کشنده است. با طولانی‌تر شدن ساعات روز در تابستان، روزه‌های مسلمانان امسال به نظر پایان‌ناپذیر می‌آید: در ونکوور زمان روزه بیش از ۱۷ ساعت طول می‌کشد؛ در ریکیاویک، ۲۱ ساعت؛ و در برلین ۱۹ ساعت.

جشن پر شور رمضان در مصر

در مصر که من به دنیا آمدم و بزرگ شدم، مسلمانان (و حتی مسیحیان) چشم‌انتظار ماه رمضانند و با آمدنش سرخوش می‌شوند. حال و هوایی شادمانه همه جا را فرا می‌گیرد، چراغ‌ها و فانوس‌های مخصوص رمضان از بالکن‌ها و در امتداد خیابان‌ها آویخته و عکس‌های تبریک ماه رمضان، زینت‌بخش شبکه‌های اجتماعی می‌شود.

رمضان جشن مداوم و یک‌ماهه‌ای است که در آن، مصری‌ها بعد از افطار دلی از عزا در می‌آورند و تا ساعات اولیه‌ی بامداد بیدار می‌مانند. آنها در آن فاصله‌ی مجاز بین غروب و طلوع خورشید به جشن و شادی می‌پردازند: در ساعت ۱۰ و ۱۱ شب به دیدن دوستان خود می‌روند و بعد از یک وعده‌ی غذای دلچسب در صبح زود، به رختخواب می‌روند؛ خوابی کوتاه و سپس برخاستن برای کار. با این حال، ماه رمضان همراه با اندکی آسان‌گیری در محیط‌های کاری است. در طول روز آنهایی که روزه هستند اغلب سست و بیحالند و چندان قادر به کار نیستند. آنها گاهی دیرتر از معمول به سر کار می‌روند و زودتر از همیشه برمی‌گردند.

روزه‌داری در کانادا آسان نیست

در کانادا داستان به کلی متفاوت است. جنبه‌ی معنوی رمضان برقرار است، اما خبری از بخش‌های تشریفاتی آن نیست. روزه‌داران باید ساعات کاری را مثل همیشه رعایت کنند. من اغلب روزه‌ام را هنگامی باز می‌کنم که در سر کلاس مشغول تدریس هستم؛ خرمای خشکی می‌خورم یا جرعه‌ای آب می‌نوشم که بتوانم تا زمان رسیدن به خانه سر پا بمانم.

اما در مصر ماه رمضان فراتر از حتی بقیه‌ی کشورهای مسلمان می‌رود. حال و هوای معنوی و تشریفاتی آن در هم آمیخته‌اند. حتی در تلویزیون، بهترین برنامه‌ها و سریال‌ها برای ماه رمضان تولید می‌شوند. رمضان در مصر تقریباً چیزی شبیه کریسمس در غرب است، چرا که این ماه همانقدر که بخشنده است، پر از جشن و سرور نیز هست.

بسیاری از گردشگران عرب و مسلمان به خاطر همین حال و هوا، در ماه مبارک از مصر بازدید می‌کنند. نمونه‌ی این حس و حال رمضان را در مسجد الحسین می‌توان مشاهده کرد. میدان تا هنگام طلوع خورشید که روزه آغاز می‌شود، مملو از جمعیت است؛‌ مردم همه جا در رفت و آمدند؛ خرت و پرت می‌خرند، در مسجد نماز می‌خوانند، در کافه‌های اطراف میدان چای و قهوه می‌نوشند و وعده‌ی غذایی صبح زودشان را می‌خورند.

در مصر هیچ‌کس روزه‌اش را به تنهایی باز نمی‌کند. این ماه از سال همه‌ی اعضای خانواده هنگام صرف غذا در کنار یکدیگر می‌نشینند. غذاهای خوش آب و رنگی را که یک نفر ساعت‌ها مشغول طبخ آن بوده است، دوستان و اقوام در یک وعده مصرف می‌کنند، اما این تازه شروع مهمانی است؛ سه یا چهار دور چای و دسر پشت سر هم تقدیم می‌شود تا جبران ساعات بدون غذا و بدون کافئین روز باشد.

این ماه همچنین زمانی از سال است که بسیاری از مسلمانان بهترین رفتارها را از خود به نمایش می‌گذارند. آنها یک دور کامل قرآن را می‌خوانند، با جدیت نمازهایشان را بر پا می‌دارند و به نیازمندان کمک می‌کنند. خیابان‌ها و میدان‌های سراسر کشور مملو از «سفره‌های مهربانی» می‌شود که وعده‌های افطاری رایگان هستند. این سفره‌ها مظهر آن همبستگی اجتماعی است که رمضان با آن شناخته می‌شود؛‌ در این ماه توانگران به نیازمندان کمک می‌کنند.

رمضان منادی یاری رساندن به نیازمندان و فهمیدن تنگدستان است. بعضی‌ها که به دلایل پزشکی قادر به روزه گرفتن نیستند، در عوض به خیریه‌ها کمک می‌کنند. بسیاری به این دلیل بخشش می‌کنند که در این ماه، بنا بر آموزه‌های اسلام، خداوند دعاها را استجابت می‌کند. خیلی‌ها از دستورالعمل‌های اسلامی پیروی می‌کنند و زکات دارایی‌های خود را می‌پردازند؛ زکات بخشی از درآمد مسلمانان و شبیه به عشریه‌ در دین مسیحیت است.

حال و هوای رمضان مصر در دهه ۵۰

آن زمان که من در دهه‌ی ۱۹۵۰ در محله‌ی هولیوپلیس (مصر جدید) قاهره بزرگ می‌شدم، در خانواده‌ی ما مهم نبود که چه کسی روزه می‌گیرد و چه کسی نمی‌گیرد. مادرم تمام ماه را روزه می‌گرفت. من نیمی از روز را می‌گرفتم و پدرم گاهی روزه می‌گرفت و گاهی نمی‌گرفت. برادرهایم دلایل خود را برای روزه نگرفتن داشتند، اما در وعده‌ی افطار همه با هم غذا می‌خوردیم. بعد می‌نشستیم و به رادیو گوش می‌دادیم که نمایشنامه‌های زیبایی را یکی پس از دیگری پخش می‌کرد. من فانوس رمضانم را خیلی دوست داشتم و آن را به ده‌ها مهمان ناخوانده‌ای که در طول شب می‌آمدند و می‌رفتند، نشان می‌دادم.

رمضان همه جا ماه فوق‌العاده‌ای است. دلخوری‌ها و دشمنی‌هایی که اغلب مشاهده می‌کنیم، در این ماه کمتر می‌شود. شادمانی و گرما و محبت جای آنها را می‌گیرد. رمضان بر همه مبارک.